زمانبندی مناسب برای ارزیابی ناباروری: چرا سن مهم است و چه زمانی باید بررسی را آغاز کرد؟
باروری یک فرایند ساده و خودکار نیست؛ بلکه مجموعهای از عوامل زیستی، هورمونی، سبک زندگی و سن را شامل میشود. یکی از مهمترین نکاتی که سازمانهای معتبر جهانی مانند WHO، ASRM و ESHRE بر آن تأکید دارند، موضوع زمانبندی مناسب برای شروع ارزیابی ناباروری است. بسیاری از زوجها نمیدانند چه زمانی باید نگرانی خود را جدی بگیرند و چه زمانی لازم است بررسی علمی آغاز شود. تأخیر در این تصمیم میتواند باعث از دست رفتن زمان ارزشمند باروری بهخصوص در زنان شود؛ و از سوی دیگر، پیگیری خیلی زودهنگام نیز گاهی منجر به استرس، هزینه و آزمایشهای غیرضروری میشود.
در این مقاله، بر اساس آخرین دستورالعملهای جهانی، توضیح میدهیم که چه زمانی باید ارزیابی باروری را آغاز کرد، چرا سن در این تصمیم نقش حیاتی دارد، و چه گروههایی باید سریعتر تحت بررسی قرار گیرند.
🔹 تعریف ناباروری از نگاه WHO
طبق تعریف رسمی سازمان جهانی بهداشت:
ناباروری یعنی عدم بارداری پس از ۱۲ ماه رابطه جنسی منظم و بدون پیشگیری.
این تعریف، معیار پایه است؛ اما WHO برای گروههای سنی مختلف توصیههای دقیقتری ارائه میکند.
🔵 ۱) زوجهای زیر ۳۵ سال
مطابق WHO، اگر زوجین زیر ۳۵ سال هستند:
- ۶ تا ۱۲ ماه اول: اقدام برای بارداری همچنان طبیعی محسوب میشود.
- بعد از ۱۲ ماه: شروع بررسی ناباروری توصیه میشود.
- بعد از ۶ ماه: بررسی اختیاری است، بهخصوص اگر الگوهای قاعدگی یا سابقه پزشکی مشکوک وجود داشته باشد.
چرا این بازه زمانی طبیعی است؟
زیرا:
- تخمکها در این سن کیفیت بالاتری دارند.
- تخمدان پاسخ طبیعیتری به هورمونها میدهد.
- اسپرم در این سن معمولاً کیفیت مناسبتری دارد.
اما اگر بیش از یک سال تلاش کردهاید، احتمال وجود یک عامل پنهان افزایش مییابد؛ بنابراین تأخیر در بررسی توصیه نمیشود.
🔵 ۲) زنان بالای ۳۵ سال: چرا باید بعد از ۶ ماه بررسی را شروع کرد؟
زنانی که ۳۵ سال و بالاتر دارند، باید پس از ۶ ماه عدم بارداری حتماً بررسی را آغاز کنند. این دستورالعمل در WHO، ASRM و ESHRE یکسان است.
دلیل این توصیه بسیار روشن است:
با افزایش سن:
- کیفیت تخمکها کاهش مییابد.
- ذخیره تخمدان (AMH و AFC) کاهش پیدا میکند.
- احتمال ناهنجاریهای کروموزومی افزایش مییابد.
- زمان طلایی باروری کوتاه میشود.
بنابراین صبر کردن یک ساله—که در زیر ۳۵ سال طبیعی است—برای زنان بالای ۳۵ سال میتواند باعث از دست رفتن فرصت درمان شود.
🔵 ۳) گروههای پرخطر که نباید صبر کنند
اگر هر یک از شرایط زیر وجود دارد، WHO توصیه میکند بلافاصله بررسی آغاز شود، بدون نیاز به صبر ۶ یا ۱۲ ماهه:
- قاعدگیهای بسیار نامنظم یا قطع قاعدگی
- سابقه جراحی تخمدان
- AMH پایین یا AFC پایین
- اندومتریوز متوسط یا شدید
- سابقه چسبندگی لگنی
- سابقه شیمیدرمانی یا رادیوتراپی
- سابقه مشکلات شناختهشده اسپرم در مرد
- وجود بیماریهای تیروئیدی درماننشده
- سابقه سقط مکرر
این افراد در معرض کاهش سریعتر باروری یا مشکلات پنهان هستند.
🔵 ۴) چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟
اطلاعات علمی نشان میدهد که:
- تشخیص زودتر → شانس درمان موفقتر
- تشخیص دیرتر → احتمال نیاز به روشهای پیچیدهتر مانند IVF
- زمان باروری محدود است—بهویژه برای زنان
ارزیابی اولیه شامل موارد زیر است:
برای زنان:
- آزمایشهای هورمونی (FSH, LH, AMH, TSH, Prolactin)
- سونوگرافی ترانسواژینال برای AFC
- بررسی تخمکگذاری
- ارزیابی رحم و لولههای فالوپ
برای مردان:
- آزمایش مایع منی طبق WHO
- بررسی تحرک، تعداد، مورفولوژی
- غربالگری مشکلات هورمونی یا ژنتیکی در صورت نیاز
🔵 ۵) اشتباه رایج: شروع درمان بدون تشخیص
بسیاری از زوجها بدون چکاپ دقیق، مستقیماً سراغ دارو، IUI یا حتی IVF میروند.
در حالی که:
- ۳۰٪ مشکلات، هورمونی ساده و قابل درمان هستند.
- ۵۰٪ ناباروریها، مردانهاند و درمان آنها بدون IVF ممکن است.
- ۲۰٪ موارد، ترکیبیاند و بدون تشخیص، درمان موفق نخواهد بود.
تشخیص صحیح، مسیر درمان را کوتاهتر و موفقتر میکند.
🔵 جمعبندی
زمانبندی مناسب، یکی از مهمترین اصول در ارزیابی ناباروری است.
- زیر ۳۵ سال: بعد از ۶–۱۲ ماه
- بالای ۳۵ سال: بعد از ۶ ماه
- گروههای پرخطر: ارزیابی فوری
تشخیص زودهنگام یعنی:
- افزایش شانس بارداری
- کاهش هزینهها
- جلوگیری از استرس
- انتخاب درمان صحیح
آگاهی، اولین قدم هر مسیر درمانی است.
