تأثیر سن بر باروری زنان و مردان
آگاهی؛ نخستین گام در مسیر باروری
باروری انسان فرایندی پیچیده و وابسته به هماهنگی دقیق بین فاکتورهای هورمونی، ژنتیکی و محیطی است. یکی از مهمترین عواملی که بر توانایی زوجها برای بارداری اثر مستقیم دارد، سن است — هم در زنان و هم در مردان.
گرچه باروری بخشی از عملکرد طبیعی بدن است، اما با گذر زمان، تغییرات فیزیولوژیک در بدن هر دو جنس رخ میدهد که میتواند احتمال بارداری طبیعی را کاهش دهد.
🌸 باروری در زنان: آغاز، اوج و کاهش تدریجی
🔹 اوج باروری
در زنان، باروری معمولاً از دوران نوجوانی آغاز میشود و در دههی بیستسالگی به بالاترین سطح خود میرسد. در این بازه، کیفیت و کمیت تخمکها در بهترین وضعیت قرار دارد و احتمال بارداری در هر چرخه حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد است (ASRM, 2021).
🔹 کاهش باروری پس از ۳۰ سالگی
پس از ۳۰ سالگی، ذخیرهی تخمدان و کیفیت تخمکها بهتدریج کاهش مییابد.
در حدود ۳۵ سالگی، این افت شتاب بیشتری میگیرد و شانس بارداری طبیعی در هر چرخه به حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش پیدا میکند.
این کاهش نه تنها به کم شدن تعداد تخمکها مربوط است، بلکه کیفیت ژنتیکی آنها نیز کاهش مییابد — که میتواند منجر به افزایش احتمال سقط جنین یا ناهنجاریهای کروموزومی شود (ESHRE, 2022).
🔹 یائسگی و پایان باروری
با تمام شدن ذخیرهی تخمکها، عملکرد تخمدان متوقف میشود و یائسگی آغاز میگردد.
در این مرحله، دیگر امکان بارداری طبیعی وجود ندارد، زیرا تخمکی برای لقاح باقی نمانده است.
اما در شرایط خاص پزشکی، اگر خانم تخمکهای خود را در سنین پایینتر فریز کرده باشد یا جنینهای فریز شده از قبل در اختیار داشته باشد، بارداری همچنان میتواند با استفاده از این ذخایر و تحت نظر متخصصان باروری انجام شود.
نکتهی مهم این است که «باروری» (fertility) و «بارداری» (pregnancy) دو مفهوم متفاوتاند، هرچند بهطور طبیعی با یکدیگر ارتباط دارند.
باروری به توانایی بدن برای تولید سلولهای جنسی سالم اشاره دارد، در حالی که بارداری به فرایند لانهگزینی و رشد جنین در رحم گفته میشود.
به همین دلیل، حتی پس از پایان باروری طبیعی، در برخی موارد پزشکی با استفاده از روشهای کمکی همچون IVF یا انتقال جنین فریز شده، امکان بارداری وجود دارد.
میانگین سن یائسگی در زنان حدود ۵۱ سالگی است،
اما معمولاً نشانهها و کاهش عملکرد تخمدان از اواخر دههی چهل آغاز میشود.
🌾 باروری در مردان: فرایند مداوم اما نه بدون تغییر
برخلاف زنان، مردان میتوانند تا سالهای طولانی از عمر خود اسپرم تولید کنند؛ با این حال، این روند نیز با افزایش سن دچار تغییرات قابل توجهی میشود.
🔹 کاهش تدریجی هورمون تستوسترون
از حدود ۳۰ تا ۳۵ سالگی، سطح تستوسترون بهطور میانگین سالانه حدود ۱ درصد کاهش مییابد (Travison et al., J Clin Endocrinol Metab, 2017).
این کاهش باعث افت میل جنسی، کاهش کیفیت مایع منی و اختلال در عملکرد نعوظ میشود.
🔹 تغییرات در کیفیت اسپرم
مطالعات نشان میدهد که از دههی چهارم زندگی به بعد، پارامترهای اسپرم شامل حجم مایع منی، غلظت، تحرک و مورفولوژی طبیعی بهتدریج کاهش مییابند (Kidd et al., Fertil Steril, 2001).
در عین حال، سطح تکهتکه شدن DNA اسپرم (DNA fragmentation) افزایش مییابد، که با احتمال پایینتر لقاح، افزایش سقط، و خطر برخی اختلالات ژنتیکی در فرزندان ارتباط دارد (Wyrobek et al., PNAS, 2006).
🔹 فرایند تولید اسپرم
بدن مردان به طور طبیعی هر ۷۰ تا ۹۰ روز (حدود سه ماه) چرخهی جدیدی از اسپرمسازی را طی میکند.
اما با بالا رفتن سن، خطاهای ژنتیکی در طی تقسیم سلولی اسپرم بیشتر میشود و همین موضوع میتواند کیفیت باروری را کاهش دهد.
🩺 تأثیر ترکیبی سن زوجین
تحقیقات نشان میدهد که شانس بارداری طبیعی در زوجهایی که هر دو زیر ۳۵ سال هستند، در هر ماه حدود ۲۰ تا ۲۵٪ است.
اما وقتی سن زن از ۳۵ فراتر میرود یا سن مرد بیش از ۴۰ است، این احتمال ممکن است تا ۵٪ یا کمتر کاهش یابد (ASRM, 2021; Dunson et al., Human Reproduction, 2004).
این دادهها نشان میدهد که سن هر دو نقش تعیینکنندهای در کیفیت جنین، احتمال لانهگزینی و موفقیت بارداری دارد.
💡 آگاهی، نه اضطراب
شناخت زمانبندی طبیعی بدن به معنای ایجاد ترس یا فشار نیست — بلکه ابزاری برای تصمیمگیری آگاهانه است.
آگاهی از این تغییرات به زوجها کمک میکند مسیر خود را بهتر بشناسند، زودتر به بررسی تخصصی اقدام کنند، و در صورت نیاز از روشهای کمکی مانند IVF، تلقیح داخل رحمی (IUI) یا استفاده از تخمک یا اسپرم اهدایی بهره ببرند.
❤️ نتیجهگیری
باروری نه فقط حاصل زیستشناسی، بلکه حاصل آگاهی، برنامهریزی و مراقبت از بدن است.
شناخت فیزیولوژی بدن، گفتوگو با متخصص، و اقدام بهموقع میتواند مسیر والد شدن را کوتاهتر، ایمنتر و آگاهانهتر کند.
به یاد داشته باشیم:
دانستن، اولین قدم درمان است.
📚 منابع علمی
- American Society for Reproductive Medicine (ASRM). Age and Fertility: A Guide for Patients, 2021.
- European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE). Fertility and Ageing, 2022.
- Dunson DB, Baird DD, Colombo B. Increased infertility with age in men and women. Human Reproduction, 2004.
- Kidd SA, Eskenazi B, Wyrobek AJ. Effects of male age on semen quality and fertility: a review of the literature. Fertil Steril., 2001.
- Travison TG et al. The natural history of testosterone decline in aging men. J Clin Endocrinol Metab, 2017.
- Wyrobek AJ et al. Advancing paternal age: effects on sperm and offspring. PNAS, 2006.
- National Institutes of Health (NIH). Menopause and Aging: Reproductive Health Overview, 2020.
